Specjaliści z branży ochrony wzroku mieli nadzieję, że rok 2020 będzie przełomowy. Nowe wyniki badań, nowe sposoby leczenia, nowe produkty. Świeżego spojrzenia oczekiwano m.in. w obszarach krótkowzroczności i metod postępowania z syndromem suchego oka. Pandemia koronawirusa wpłynęła na każdą dziedzinę życia, w tym na pracę gabinetów i badania optometryczne.
Pomimo tego, że COVID-19 nadal stanowi realne zagrożenie nie tylko dla gospodarki, ale również dla zdrowia pacjentów, wielu specjalistów wraca do pracy z pacjentami. SARS-CoV-2 pozostaje pewną tajemnicą, jednak wypracowano zasady, które pomagają chronić przed nieumyślnym rozprzestrzenianiem zakażeń.
Co już wiemy o COVID-19?
COVID-19 to choroba, którą wywołuje szczep koronawirusa SARS-CoV-2. Obecnie nie ma szczepionki oraz powszechnie dostępnej skutecznej terapii. Stan globalnej pandemii ogłoszony przez WHO trwa od 11 marca 2020 roku. Wirus rozprzestrzenił się niemal we wszystkich krajach na całym świecie.
Koronawirus jest wysoce zakaźny. Rozprzestrzenia się przez kichanie, kaszel, mówienie – zwłaszcza w przestrzeniach zamkniętych oraz przy dłuższym kontakcie. Ponadto do zakażenia może dojść poprzez dotknięcie zakażonej powierzchni, która jest nośnikiem. Jako jedną ze skutecznych metod przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się koronawirusa uznaje się mycie wodą z mydłem oraz spłukiwanie bieżącą wodą.
Przebieg choroby jest zróżnicowany u poszczególnych pacjentów, jednak szczególnie poważny zauważa się u osób starszych oraz cierpiących na choroby współistniejące (np. cukrzyca, otyłość, nadciśnienie tętnicze). Początkowo zakładano, że najrzadziej zakażeniu ulegają dzieci – miały one stanowić przede wszystkim nośnik zakażeń. Według nowych badań również one są narażone na działanie koronawirusa, który w skrajnych przypadkach może doprowadzić do choroby Kawasaki lub reakcji podobnej do wstrząsu toksycznego.
Koronawirus a narząd wzroku
Według dotychczasowych wyników badań oko nie jest narządem stanowiącym preferowaną drogę zakażenia COVID-19. Jedynie u niewielu pacjentów zakażonych zaobserwowano objawy w postaci zapalenia spojówek.
Willcox na podstawie bazy Scopus oraz doniesień dotyczących SARS-CoV-2 i powierzchni oka, zebrał kilka kluczowych informacji skierowanych do specjalistów pracujących w ochronie wzroku. Wśród nich znalazły się:
- większość receptorów, do których przyłącza się koronawirus, umiejscowiona jest najprawdopodobniej pod nabłonkiem powierzchni oka lub też jest niedostępna z innych przyczyn,
- z dużym prawdopodobieństwem wirus nie przyłącza się do powierzchni oka, by uruchomić proces zakażenia,
- brak dowodów na to, że koronawirus przenosi się z oka do nosogardła,
- wyizolowanie wirusa z powierzchni oka jest niezwykle rzadkie, według badań tylko w przypadku 5 proc. pacjentów objętych analizą stwierdzono obecność RNA wirusa; co więcej, po wykonaniu posiewów nie udało się rozmnożyć wirusa,
- ze względu na niewielką odległość pomiędzy pacjentem a specjalistami czy personelem pomocniczym w gabinetach powinno się stosować wszelkie zalecenia mające na celu ograniczenie ryzyka rozprzestrzeniania się koronawirusa.
Soczewki kontaktowe w dobie koronawirusa
Jednocześnie badacze m.in. z Centrów Kontroli Chorób w USA wydali oświadczenie, w którym stwierdzono, że noszenie soczewek kontaktowych w czasie pandemii nie wiąże się z większym ryzykiem zakażenia niż w przypadku stosowania korekcji okularowej. Warunkiem jest jednak utrzymanie odpowiedniej higieny rąk i przestrzegania zasad pielęgnacji soczewek kontaktowych. Co więcej, soczewki kontaktowe mogą zwiększyć komfort noszenia masek, przyłbic oraz innych środków ochrony osobistej.
Praca gabinetowa – rekomendacje i zalecenia dla specjalistów
W początkowej fazie pandemii rutynowe wizyty w gabinetach okulistycznych zostały wstrzymane. Wraz z podjęciem pewnych działań zapobiegawczych, które miały na celu zapobiegnięcie rozprzestrzenianiu się koronawirusa, stopniowo pracę wznawiali kolejni specjaliści. Wiele wskazuje na to, że powstrzymanie pandemii nie nastąpi szybko. Dlatego też specjaliści muszą wdrażać rygorystyczne zasady higieny, warunki sanitarne oraz dystansowanie społeczne. Powinni również informować pacjentów o podjętych krokach.
Instytucje rządowe i stowarzyszenia branżowe zajmujące się pracą z pacjentami wydają rekomendacje, porady oraz zalecenia, które mają pomóc w bezpiecznym wykonywaniu m.in. badań optometrycznych. Z racji tego, że niektóre z nich są stale aktualizowane, zaleca się, aby specjaliści zwracali się do właściwych instytucji rządowych, stowarzyszeń medycznych lub organizacji branżowych o przesłanie im aktualnej wersji zaleceń.
Konieczne jest przestrzeganie podstawowych zaleceń uznawanych na całym świecie. WHO nakreśliło trzy kategorie działań kontrolnych, jakie powinny być stosowane w miejscach, w których świadczone są usługi ochrony zdrowia. Są to:
- działania administracyjne – zapewnienie środków do zapobiegania infekcjom i kontrolowania transmisji wirusa,
- działania dotyczące warunków otoczenia i środki techniczne – ograniczenie rozprzestrzeniania się patogenów,
- środki ochrony osobistej – fizyczne bariery, które pozwalają na zmniejszenie ryzyka kontaktu z wirusem.
Dystansowanie społeczne w gabinetach
Określenie zakresu zmian powinno zacząć się od przejścia drogi, jaką musi pokonać pacjent podczas wizyty. Należy zaznaczyć wszystkie punkty, w których może dojść do interakcji i kontaktu fizycznego. O zmianach powinni być informowani zarówno pracownicy (w tym personel pomocniczy), jak i sami pacjenci.
Pierwszą zmianą jest decyzja, ilu pacjentów i z jakimi problemami można zmieścić w przestrzeni gabinetu przy zachowaniu zasad bezpieczeństwa. W wielu przypadkach czas trwania wizyty ulegnie wydłużeniu, co będzie istotne podczas umawiania wizyt. Ponadto ważną kwestią pozostaje sama kolejność wizyt. Rekomenduje się, aby w pierwszej kolejności przyjmować użytkowników soczewek, którzy zgłaszają problemy.
Najbardziej narażone na zakażenie są osoby mające bezpośredni kontakt z pacjentem, który może być chory na COVID-19. Dlatego też istotnym działaniem zapobiegawczym jest dystansowanie społeczne oraz dezynfekcja powierzchni. Wytyczne zalecają zachowanie 1-2 metra odległości.
Środki ochrony osobistej
Jak już zostało wspomniane, wirus może przenosić się drogą kropelkową. Istnieje jednak możliwość skutecznego zatrzymania aerozolu oddechowego poprzez użycie różnego typu materiałów. Brak jednak wiedzy na temat tego, jaką zdolność ma aerozol do rozprzestrzeniania się. Z tego też względu rekomendowane jest używanie wysokiej jakości środków ochrony osobistej z filtrami.
Według specjalistów z różnych dziedzin oraz globalnych organizacji stosowanie maseczek pozwala utrzymać kontrolę nad nowym, zaraźliwym wirusem. Ich zadaniem w połączeniu z przestrzeganiem m.in. zasad higieny, dystansowania społecznego i identyfikacji kontaktu z chorymi, noszenie maseczek może być skuteczną metodą kontroli zakażeń. Tym samym zalecane jest korzystanie z maseczek przez wszystkie osoby przebywające w gabinecie.
W przypadku środków ochrony osobistej ważne jest także ich właściwe dopasowanie. Niewłaściwe może bowiem spowodować spadek skuteczności filtrowania nawet o 60 proc. Podczas zakładania, noszenia i zdejmowania maseczki należy unikać dotykania zewnętrznej lub wewnętrznej jej części. Zaleca się, aby chwytać wyłącznie za troczki lub gumki. Osłona powinna ściśle przylegać do twarzy, zasłaniając usta i nos. Maseczki wielorazowego użytku należy prać co najmniej raz dziennie, a także po każdym zdarzeniu, które mogłoby doprowadzić do skażenia.
Zabezpieczenia gabinetów optometrycznych i salonów optycznych
Ważnym zabezpieczeniem w przypadku gabinetów optometrycznych i salonów optycznych są osłony montowane na urządzeniach. Powinny być one wykorzystywane w przypadku konieczności zbliżenia się do pacjenta na odległość mniejszą niż 1 metr. Sprzęty, które wymagają pracy w bliskim kontakcie, należy wyposażyć w przezroczystą osłonę. Pozwoli ona na wykonanie badania, a jednocześnie zatrzyma wydychane powietrze. Najczęściej są to osłony z elastycznych tworzyw sztucznych.
Rekomendacje dla gabinetów optometrycznych i salonów optycznych
Ponadto wśród rekomendacji dla gabinetów optometrycznych i salonów optycznych zaleca się stosowanie poniższych zasad:
- umieszczenie osłon w miejscach, w których pacjenci uczą się zakładać i zdejmować soczewki kontaktowe, a także w miejscach, w których nie da się zachować odpowiednich odległości,
- zapewnienie właściwej wentylacji pomieszczeń,
- ograniczenie dotykania powierzchni,
- stosowanie materiałów jednorazowego użytku wszędzie tam, gdzie jest to możliwe,
- odkażanie pomieszczenia po wyjściu pacjenta m.in. za pomocą środka odkażającego,
- stosowanie rękawic jednorazowych i fartuchów w przypadku potwierdzonej lub podejrzewanej infekcji oraz do odkażania.
Pandemia może pomóc w podkreślaniu zalet korzystania z soczewek kontaktowych – także przez nowych użytkowników. Obecnie jednak należy uczulać pacjentów – zarówno soczewek kontaktowych, jak i okularów korekcyjnych, o istotności przestrzegania zasad higieny.
Źródła informacji:
- Praktyka kontaktologiczna w czasach COVID-19, Optyka, numer 4(65) 2020, s. 72-79